CMK: Gözaltındaki Şüphelinin Hakları!

Haklarını öğrenme hakkı, anayasal bir haktır. (Anayasa 40. madde)

CMK (Ceza Muhakemesi Kanunu)

Ceza Muhakemesi Kanunu, o ülkedeki siyasi rejimin niteliğini yansıtır.

Yakalanma ve Gözaltı

Yakalama; adli kontrol, tutuklama, ifade alma, beden muayenesi gibi, kişi özgürlüğünü kısıtlayan koruma tedbirlerindendir. Adli yakalamanın sonucu oluşan durum “gözaltı" dır.

Kişi özgürlüğünün hakim kararı olmaksızın sınırlandırılması demek olan yakalama, ancak zorunlu hallerde haklı görülebilir, bunun sebeple, geçici bir koruma tedbiridir. İlk gözaltı süresi, ek izin olmadan 24 saati geçemez.  

"Gözaltına alma" süresini uzatmak için, Cumhuriyet savcısıdan emir verilmesi gerekir. 24 saat içinde mahkemeye çıkarılan şüpheli hakkında hakim tutuklama kararı vermezse, yakalanan kimse serbest bırakılır.  (CMK 91)

Kolluk tarafından yakalanan kişiye, yakalama sebebinin söylenmesi gerekir. Bunun söylenmemesi, tazminat istemi hakkını doğurur. (CMK 141) Koşulları oluşmadan kelepçe takılması, hukuka aykırılık oluşturur.

Yakınlarına Haber Verme Hakkı

Yakalanan kişinin yakalanmış bulunduğunu ve gözaltına alındığınu, istediği kanuni yakınına "hemen" bildirme hakkı vardır. Kolluk güçleri, bildirimi "hemen" kanuni yakına ulaştırmak zorundadır.

İdari Yetkili: Cumhuriyet Savcılığı

Kolluk güçleri, yakalama sonrasında idari amiri olan Cumhuriyet Savcılığına, şüpheli kişiyi gözaltına alındığını "gecikmeksizin" bildirmek zorundadır. (CMK 95) Gözaltı aşamasında haber verme eylemi için “gecikmeksizin” ibaresi kullanılmıştır. Kolluğun, Cumhuriyet Savcılığı izni olmadan hareket etmesi yasal değildir.

Yakalanan kişi, Cumhuriyet Savcılığına bildirilerek, yakalama anından itibaren "en geç 24 saat" içerisinde hakim önüne çıkarılır. (CMK 90-91) Bu toplu suçlarda, yine savcılık kararı ile 4 güne kadar uzatılabilinir. Yakalama ile başlayan süreler, kanunda belirtilen saati aşamaz. Bu süre dolunca, şüpheli derhal serbest bırakılır. (CMK 91)

 

Yasak Sorgu Halleri - İşkence

İfade verenin beyanı "özgür iradesine" dayanmalıdır. İfade vermeyi engelleyici "yasak sorgu hallerinin" olduğu durumlar (işkence) kanun dışıdır. (CMK 148)

Susma Hakkı

Susma Hakkı, bir haktır. Zorla ve avukatsız ifade alınamaz. (CMK 90) Cumhuriyet Savcısı'nın yazılı emri olmadan adli kolluğun ifade alması kanuna aykırıdır. İfade öncesinde Cumhuriyet savcısının "ifade al emri" şüpheliye gösterilmek zorundadır!

Kolluk güçleri tarafından, şüphe ve gözaltı konusunda şüpheliye bilgi verilmesi zorunludur.

 

Parmak İzi Alımı

Şüphelinin parmak izi ve fotoğrafı, Cumhuriyet Savcılığının yazılı emri ile alınabilir, bu emir yok ise kanun dışı işlemdir. 

Tazminat İsteme Hakkı

Anayasanın 19, AİHS'nin 5 ve CMK'un 141. maddelerindeki koşullarda, yakalanan kişinin devletten tazminat isteme hakkı vardır. Eğer yakalama ve gözaltı, hukuka aykırı biçimde olmuş ise, TCK gereği “kişi özgürlüğünü kısıtlama suçu”nu oluşturur ve tazminatı gerektirir.

Özet

Şüphelinin susma hakları vardır, kimlik bilgileri dışında hiçbir bilgiyi vermek zorunda değildir! Şüpheli, avukatı gelmeden hiçbir belgeyi imzalamak zorunda değildir! 

Şüphelinin parmak izi ve fotoğrafı Cumhuriyet Savcılığının yazılı emri ile alınabilir, bu emir yok ise hukuk ihlalidir. Parmak izi, gözaltındaki şüphelinin ‘fişlenmesi’ anlamına gelmektedir. Özellikle genç bireyin hukuk dışı parmak izi tespiti, hayatının her döneminde karşısına çıkacak olan polis kaydıdır.

Şüpheli, adli makamlar önüne çıkmadan ve gözaltı süresinde baroya başvurarak adli yardım alma hakkını kullanmalıdır. (CMK76-179) 

Gözaltı süresi yakalama anında başlar, kural olarak 24 saattir. 24 saat dolmuş ve gözaltı devam ediyor ise, hiçbir işlem yapmadan Cumhuriyet Savcısının "gözaltı süresini uzatma kararı" olup olmadığı sorgulanmalıdır. Yazılı uzatma kararı tebliğ edilmemiş ise, yakınları ve avukatı tarafından şüphelinin derhal salıverilmesi istenilmelidir. (CMK 91) 

Şüphelinin beyanlarına dayanmayan ve önceden hazırlanmış matbu evraklar, CMK aykırıdır. Bu tür evraklar, hiçbir şekilde imzalanmamalıdır!      

Ahmet Usta